Śmierć w wyniku zagardlenia. Aspekty sądowo-lekarskie

Kwestie okoliczności śmierci w wyniku zagardlenia potrafią przysporzyć wiele wątpliwości, zwłaszcza w przypadku braku wystarczającej wiedzy lekarskiej. Systematyka obowiązująca w medycynie sądowej pozwala jednak na zrozumienie przedmiotowego zagadnienia w sposób przystępny dla wszystkich osób związanych z czynnościami wykonywanymi na miejscu zdarzenia, pozwalając jednocześnie na uniknięcie stosowania kłopotliwych sformułowań w dokumentacji procesowej. W pierwszej kolejności należy wyjaśnić, że przyczyna śmierci w wyniku zagardlenia jest ściśle związana z pojęciem śmierci poprzez gwałtowne uduszenie, do której zaliczają się też utonięcie spowodowane zatkaniem dróg oddechowych płynem, unieruchomienie klatki piersiowej wskutek uciśnięcia jej dodatkowym ciężarem czy zatkanie otworów lub dróg oddechowych¹. Wśród różnych rodzajów zagardlenia należy wyróżnić:

1. powieszenie;
2. zadzierzgnięcie;
3. zadławienie.

W przypadku podejrzenia powieszenia należy mieć na uwadze to, że na patomechanizm śmierci wpływa wiele czynników, do których zalicza się m.in. pozycję, w jakiej doszło do powieszenia, przebieg i rodzaj pętli wisielczej czy siłę działającą na narządy szyi². Charakterystycznymi cechami są kształt i przebieg bruzdy wisielczej, która często jest otwarta i ułożona skośnie do osi długiej ciała. Powyżej bruzdy skóra jest blada, a sam zgon następuje najczęściej w wyniku niedokrwienia mózgu przez ucisk na tętnice szyjne lub odcięcie możliwości wymiany powietrza z powodu przesunięcia korzenia języka do tylnej ściany gardła³.

Rys. 1. Położenie pętli wisielczej przy powieszeniu; od lewej: typowe (z tyłu), atypowe (z przodu), atypowe (z boku) .

Źródło: Sudjebnaja mjedicina: atlas, red. A. Solochin, Moskwa 1998, s. 457

Śmierć z zadzierzgnięcia różni się w patomechanizmie zgonu od śmierci przez powieszenie mimo podobnej przyczyny, czyli ucisku pętli na narządy szyi. Śmierć z zadzierzgnięcia spowodowana jest bowiem zarówno innym przebiegiem pętli, jak i odmienną siłą działającą przy zaciśnięciu⁴. Bruzda jest zazwyczaj zamknięta i ułożona poziomo, a skóra jest sina i widoczne są wybroczyny podspojówkowe, podśluzówkowe oraz na samej twarzy⁵.

Rys. 2. Schemat ucisku pętlą przy zadzierzgnięciu (zabójstwo)

Źródło: M. Kłys, Z. Marek, Opiniowanie sądowo-lekarskie i toksykologiczne, Kraków 1998, s. 62

Zadławienie jest z kolei skutkiem bezpośredniego działania siły rąk ludzkich na narządy szyi. Do przesłanek świadczących o zgonie w wyniku zadławienia świadczą krwawe podbiegnięcia w okolicach szyi, półksiężycowate otarcia naskórka, krawawe wylewy pod skórą i w mięśniach szyi, a także częste złamania kości gnykowej i chrząstek krtani⁶. 

Rys. 3. Schemat ucisku ręką ludzką przy zadławieniu

Źródło: Sudjebnaja mjedicina: atlas, red. A. Solochin, Moskwa 1998, s. 494

Tym, co szczególnie interesuje organy ścigania na miejscu ujawnienia zwłok, są rodzaj śmierci i obecność osób trzecich, gdyż praktycznie zawsze stanowią one warunek sine qua non do określenia kwalifikacji prawnej czynu. Przyczyny przedstawionych powyżej zgonów spowodowanych zagardleniem można podsumować następująco: