Podział seryjnych morderców

Termin „seryjny morderca” po raz pierwszy został użyty w latach 70. XX w. przez agenta FBI Roberta Resslera oraz Roberta D. Kepela. Ich specjalizacją było sporządzanie profili psychologicznych sprawców przestępstw. Zajmowali się w głównej mierze badaniem seryjnych morderców, których liczba w tamtym czasie znacznie wzrosła w Stanach Zjednoczonych. Należy jednak zauważyć, że seryjni mordercy pojawiali się już wieki wcześniej, nie tylko zresztą w Ameryce Północnej. Już w XV w. we Francji odnotowano co najmniej 100 zabójstw młodych chłopców – jak się później okazało – dokonanych przez Gillesa de Raisa. w XVII w. aresztowano zaś węgierską arystokratkę Elizabeth Bathory, która dopuściła się tortur około 600 młodych dziewcząt.

W Polsce natomiast w latach 20. XX w. aktywny był kanibal – Karl Denke. Nadmienić należy, że na gruncie polskim termin „seryjny morderca” nie jest stosowany. Polski ustawodawca nie przewiduje bowiem w kodeksie karnym przestępstwa zwanego morderstwem. Penalizuje jedynie przestępstwo określane mianem zabójstwa, w związku z czym w polskiej terminologii stosowane jest określenie „seryjny zabójca”. Istnieją różne podziały seryjnych morderców. Na potrzeby niniejszego opracowania w podziale seryjnych morderców przyjęto  następujące kryteria:

1. stopień zorganizowania;
2. mobilność;
3. motyw zbrodni i cechy charakterystyczne ofiary.

Do najistotniejszych typologii seryjnych morderców należy podział według stopnia ich zorganizowania, gdzie możemy wyróżnić przestępców zorganizowanych i niezorganizowanych. Podział ten został wprowadzony przez Roberta K. Resslera i jego współpracowników z FBI – Ann W. Burgess i Johna E. Douglasa. Opiera się on na dowodach i charakterystyce miejsca zbrodni. Przestępcę zorganizowanego cechuje dobre planowanie, powtarzalność pewnych działań i precyzyjne wykonanie, podczas gdy całkowicie nie posiada tych cech przestępca niezorganizowany. Morderca zorganizowany zazwyczaj krępuje swoje ofiary, aby mieć poczucie dominacji i panowania nad nimi. Często korzysta z samochodu i dokonuje aktów seksualnych z żywymi ofiarami. Niezorganizowany zabójca natomiast pozostawia na miejscu zbrodni liczne ślady – zdarza mu się nawet porzucić swoją broń. Manipuluje i ustawia zwłoki w zrozumiały tylko dla niego sposób, dokonuje aktów seksualnych z martwym ciałem, wreszcie depersonalizuje ofiarę i zwykle nie używa samochodu¹.

Wprowadzenie podziału na zorganizowanych i niezorganizowanych sprawców motywowane było potrzebą uświadomienia policjantom tego, z jakim typem sprawcy mają do czynienia. Aby było to możliwe, nieprzystępny dla policjantów psychiatryczny żargon, zastąpiono terminologią bardziej dla nich zrozumiałą. w artykule pt. Profiles in Terror: the Serial Murderer Ronald M. Holmes i James E. DeBurger piszą, że podział na przestępców zorganizowanych i niezorganizowanych łączy się z rozróżnieniem ich geograficznej mobilności. W związku z tym można ich dzielić na:

1. geograficznie stabilnych zabójców (megastatycznych):  zarówno oni, jak i ich ofiary mieszkają w tej samej okolicy. Przykładem jest Albert De Salvo;
2. geograficznie mobilnych zabójców (megamobilnych): w trakcie swej zbrodniczej działalności mogą przemierzać ogromne odległości, także w zamiarze znalezienia właściwych ofiar. Takim zabójcą był Carl Panzram².

Kolejnym kryterium podziału seryjnych morderców, zastosowanym przez Erica W. Hickey’a w Serial Murderers and their Victims³, jest ich mobilność. Zgodnie z tą klasyfikacją można wyróżnić seryjnych morderców:

1. podróżujących: ich mordercza działalność odbywa się na dużym obszarze geograficznym. Według autora stanowią oni 28% wszystkich seryjnych zabójców. W taki sposób działał Henry Lee Lucas;
2. lokalnych: działają na terenie określonego miasta lub na konkretnym obszarze geograficznym. Stanowią ok. 45% wszystkich seryjnych morderców. David Berkowitz zabijał wyłącznie w nowojorskiej dzielnicy Queens;
3. związanych z konkretnym miejscem: zabijają wyłącznie we własnym domu, miejscu pracy lub innym specyficznym terenie. Ta grupa stanowi ok. 27% wszystkich seryjnych zabójców. Tak działał John Wayne Gacy.

Ze względu na motyw zbrodni i cechy charakterystyczne ofiary Holmes i  DeBurger dzielą seryjnych morderców na:

1. wizjonerów: występują u nich psychotyczne symptomy, przede wszystkim halucynacje i urojenia. Ofiary są dobierane według jakiegoś szczególnego klucza. Może to być rasa, płeć, wiek czy też zawód lub wykształcenie. Wizjonerzy mogą być przekonani, że wypełniają boży plan;
2. misjonarzy: z reguły nie wykazują oni objawów choroby psychicznej. Zabijają, ponieważ uważają, że społeczeństwo musi się pozbyć określonej grupy społecznej;
3. maniaków władzy i mocy: głównym motywem działania sprawcy jest osiągnięcie całkowitej władzy i kontroli nad ofiarą. Odbywający się podczas takiego mordu akt seksualny nie ma na celu zaspokojenia seksualnego sprawcy, lecz przede wszystkim osiągnięcie dominacji nad ofiarą. Zdarzają się sytuacje, w których morderca dusi ofiarę, po czym stara się ją ocucić, aby ta błagała o życie.
4. hedonistów: wśród nich można wyróżnić następujące podgrupy:

1. zabójcy z lubieżności: zabijają, aby osiągnąć zaspokojenie seksualne. Wykazują skłonność do stosowania sadystycznych metod;
2. zabójcy zorientowani na emocje: zabijają dla podniecenia wywoływanego nowym doświadczeniem. w ich działaniu również dostrzegalny jest głęboki sadyzm;
3. zabójcy zorientowani na komfort: zabójstwo nie jest traktowane jako cel sam w sobie, ale jako środek służący do osiągnięcia psychologicznej lub pieniężnej gratyfikacji.

Wizjonerzy i misjonarze są mordercami ukierunkowanymi na czyn. Śmierć w tym przypadku jest szybka. Hedoniści natomiast są mordercami ukierunkowanymi na proces, w związku z czym śmierć następuje powoli⁴.

Najpowszechniejszy model podziału seryjnych morderców opiera się na stopniu ich zorganizowania. Równie  istotna jest jednak klasyfikacja ze względu na motywację sprawcy. Rzadziej stosowanym modelem jest natomiast ten, który uwzględnia mobilność sprawców.